Axɔsuɖuto Xogbonu tɔn

Axɔsuɖuto Xɔgbonu tɔn ɔ, gbɔnvo nu tokpɔnla Xɔgbonu tɔn éhɔ̀nmɛ tɔn ɔ a. Tokpɔnla nɛ ɔ è nɔ lɛ yɔlɔɖɔ Ajacɛ , alo toxo nyìkɔ atɔn nɔ.

Tan tɔn

Adohwɛ-Ajahutɔ nɔ zinkpo ji nu xwe yɔyɛ ɖe ɖo Alada bo wa gosin fi bo jo azinkpo ɔ do nu vi tɔn atɔn lɛ. Xwe gěgé wɛ axɔsuvi atɔn nɛ lɛ hwlɛn tɔ yetɔn zinkpo na. Ye gbɔ bo yi ba ɖɔgbotinsa ɖokpo bɔ toxo nɛ ɔ hɛn nyìkɔ ɖɔgbotinsa nɛ ɔ tɔn e é wɛ nyi Hwɛgbo. Ɖo tɛnnɛ ɔ mɛ, ye ɖo gbe kpɔ bo jo tɔ yetɔn azinkpo ɔ do nu Ganji Sinjɛ Ajahutɔ-Kpɛvi. Enɛ ɔ gu ɔ mɛ ɖokpo tunta to taligbe bo yi do axɔsuto Danxomɛ tɔn wa, bɔ mɛ ɖokpo e kpo ɔ (Tɛ-Agbanlin) e sɔ ali ɖido afɔgokɔ hwetɔnwaji tɔn bo do axɔsuɖuto Xɔgbonu tɔn wa.

Xɔgbonu'xɔsuɖuto ɔ sin jujɔ

Tɛ-Agbanlin ɔ Aja Yado kunkan mɛ wɛ é gosin bo wa jɛ agban do Xɔgbonu e tɔ tɔn ku gudo ɔ. É wa jɛ dɔn ɔ, ayɔnulɛ (Yoruba) mɛ wɛ é yi jɛ ɖo ye ko ɖo finɛ co bɔ é wa. É wa byɔ tɛnmɛ ye bɔ ye gbɛ. Éyɛ ka tɔn ahwan ye. É ɖuɖeji kpodo zangbetɔ e nyi vodun bo nɔ cyɔn alɔ togun nɛ ji, bo nya yɛ nyanya bo ka nɔ lɛ yli ajotɔ́, bɔ ye hɛn sin Aja e kpo.

Axɔsu e xɔ to lɛ e

1. Hufɔn : 1792-1807
2. Ajohan : 1807-1816
3. Tofa nukɔntɔn ɔ : 1816- 1818
4. Hweze : 1818 -1828
5. Tonyɔ : 1828- 1836
6. Mɛyi : 1836- azan tantɔn zosun xwe 1848 tɔn
7. Soji : azan 8ɔ zosun xwe 1848- azan 3ɔ zofinkplɔsun xwe 1864
8. Mikpɔn : azan 11ɔ zofinkplɔsun xwe 1864- azan 23ɔ lidosun xwe 1872
9. Mɛyi wegɔ ɔ : azan 4ɔ ayidosun xwe 1872- azan 26ɔ ayidosun xwe 1874
10. Tofa wegɔ ɔ : azan 16ɔ zosun xwe 1874- azan 7 zofinkplɔsun 1908.

Gan è jɛ axɔsu nɛ lɛ gudo e

1. Gbɛɖisin Tofa : azan 10ɔ zofinkplɔsun xwe 1908 - azan 22ɔ kɔnyasun xwe 1913
2. Xuji : 1913 - 1929
3. Toli : 1929 - 1930
4. Gbɛhɛnto : 1930 - 1940
5. Gbɛtɔ Toyi : 1941-194...
6. Alɔhɛnto : 194...- azan 16ɔ liyasun xwe 1976
7. Kpɔtozunmɛ Dɛ Xakpɔn atɔn gɔ : .... azan 7ɔ zofinkplɔsun xwe 2020